Ο Διόνυσος ετιμάτο ιδιαίτερα στην περιοχή της Θράκης. Ο Ορφέας όμως είχε διαφορετική αντίληψη και θεωρούσε ως μεγαλύτερο θεό όλων τον Ηλιο τον οποίο ετίμα ιδιαίτερα και τον καλλούσε Απόλλωνα. Ετσι κάθε πρωί πρίν ακόμα βγεί το φώς της ημέρας αναριχάτο στην κορφή του Παγγαίου διότι ήταν ο πρώτος που ήθελε να δεί τον Ηλιο και να τον χαιρετήσει. Ο Διόνυσος όταν πήγε στην Θράκη βασιλιάς των Ηδωνών που κατοικούσαν κοντά στο ποταμό Στρυμώνα ήταν ο Λυκούργος. Αυτός πρόσβαλε τον Διόνυσο και τον έδιωξε. Εφυγε μεν ο Διόνυσος αλλά οι Βάκχες και οι Σάτυροι που συνόδευαν τον Διονυσσο έμειναν ως αιχμάλωτοι. Οι Βάκχες με κάποιο τρόπο μπόρεσαν να λυθούν. Ετσι ο Διόνυσος για να εκδικηθει τον Λυκούργο τον τρέλανε κι΄αυτός παίρνοντας το τσεκούρι έκοψε το κεφάλι του γιού του γιατι τον πέρασε για κλήμα. Μετά το γεγονός αυτό ο Λυκούργος έγινε καλά αλλά η γή έμενε άκαρπη και ο Θεός μήνυσε πως μόνον όταν θανατωθεί ο Λυκούργος θα ξανακαρπίσει η γή. Οι Ηδωνοί τότε ξεσηκώθηκαν έπιασαν τον Λυκούργο και κατα την επιθυμία του Διόνυσου τον ανέβασαν στο Παγγαίο οπου τον έδεσαν και τον κλώτσαγαν άλογα μέχρι που αυτός πέθανε.

Το χρυσοφόρο Παγγαίο

Το μυθικό και χρυσοφόρο Παγγαίο, προβάλει στην απεραντοσύνη του γαλάζιου ουρανού, σαν αυτοκράτορας ακατάλυτος απ’ τους αιώνες, στημένο σε επιβλητικό θρόνο, ανάμεσα στα όρη της Λεκάνης, του Φαλακρού του Μενοικίου, των Κερδυλλίων και του Συμβόλου προς τη θάλασσα, γεμάτο μεγαλείο και γοητεία, προκαλώντας θαυμασμό και μυστήριο. Οι κορυφές του, άλλες στρογγυλές σαν τούμπες, όπως του Πιλάφ-Τεπέ γύρω στα 1870 μέτρα ύψος και της Κοζνίτσας η ψηλότερη, με 1956 μέτρα πάνω απ’ την επιφάνεια της θάλασσας και άλλες, μυτερές απολήξεις βράχων, ασκούν μια ακαταμάχητη γοητεία στον άνθρωπο από μακριά. Γι αυτό απ’ τα πανάρχαια χρόνια, το μεγαλείο των κορυφών και οι κατάφυτες από οξιές, δρυς, έλατα, θεόρατα πλατάνια και καστανιές πλαγιές και ρεματιές, γεμάτες από χρυσάφι κι ασήμι και γενικά ο πλούτος και η μεγάλη στρατηγική αξία του, που δεσπόζει της περιοχής, τράβηξαν σαν μαγνήτης θεούς, ημίθεους, ήρωες, βασιλιάδες, στρατηγούς και μυριάδες ανθρώπων, που μπροστά από αμνημόνευτα χρόνια έχτισαν τις γραφικές τους κατοικίες γύρω-γύρω απ’ το πλούσιο όρος, τη μια κοντά στην άλλη, σαν σε παντοτινό χορό ευχαριστίας στον προστάτη και τροφοδότη τους.

Οι αρχαίοι κάτοικοι του Παγγαίου

Οι Δερρίοπες, πρέπει να ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής απ’ τη λίθινη εποχή, που σαν κύρια ασχολία είχαν το ψάρεμα στην Πράσινη λίμνη ( τενάγη των Φιλίππων ) και το κυνήγι των αγρίων ζώων. Ένα μέρος των ανθρώπων αυτών ζούσε σε ξύλινες κατοικίες, που στηρίζονταν επάνω σε μεγάλους πασσάλους μπηγμένους μέσα στη λάσπη της λίμνης. Γνωστοί άλλοι κάτοικοι ήταν οι Δόβητες στην περιοχή Πρώτης-Ροδολίβους -άλλη σπουδαία και ιστορική περιοχή του Παγγαίου- οι Παίονες και οι μαχητικοί Αγριάνες. Στην περιοχή της Αμφίπολης ήταν οι Ηδωνες και ανάμεσα στο Σύμβολο και το Παγγαίο, οι Πίερες. Στην περιοχή Νικήσιανης - Παλαιοχωρίου, κατοικούσαν οι Σάιοι, που εκμεταλλεύονταν το χρυσό του Παγγαίου και ανατολικότερα οι Πράσσιοι στο Πράβι ( Ελευθερούπολη). Στα Β.Α. ήταν οι Οδομάντες, ενώ στα ψηλότερα μέρη του βουνού κατοικούσαν οι ψηλόσωμοι, αγέρωχοι και δυναμικοί Σάτρες, που δεν τους υπόταξε ούτε ο Ξέρτης αλλ’ ούτε και ο Μ. Αλέξανδρος αυτοί είχαν μεγάλο ποσοστό απ’ την εξόρυξη κι εκμετάλλευση του χρυσού και οι ίδιοι είχαν τη φροντίδα του ιερού και του μαντείου του Διόνυσου. Όλοι αυτοί οι κάτοικοι της περιοχής Παγγαίου, Θρακικής προέλευσης Προέλληνες, επικρατούν στην περιοχή από το 1800 π.Χ. Γύρω στα 1500π.Χ. εμφανίζονται οι Πελασγοί και στα 1400π.Χ. οι Φοίνικες, οπότε ο βασιλιάς Κάδμος ανακάλυψε το χρυσό του Παγγαίου και πρώτος αρχίζει την εκμετάλλευσή του.

Αργότερα επεμβαίνουν δυναμικά οι Θασίτες, ιδρύοντας αποικίες στην περιοχή και , εκμεταλλευόμενοι συστηματικότερα το χρυσό, γίνονται άριστοι χρυσοχόοι με τεράστια κέρδη.

Το 700π.Χ. ο Αρχίλοχος ο Πάριος όρμησε με το στρατό να πάρει το μεταλλείο του χρυσού, αλλά έπαθε πανωλεθρία απ’ τους μαχητικούς Σάιους και κόντεψε να σκοτωθεί κι ο ίδιος.